Kaykay,
ekstrem bir spor dalı ve bu amaç için kullanılan spor
aleti. Kaykay,
20. yüzyılın ortalarından sonra,
ABD'nin
Kaliforniya eyaletinin sahil kentlerinde,
rüzgârsız günlerde
sörf yapamayan gençler tarafından,
tahta bloklara tekerlek takmak suretiyle icat edilmiştir. Sporcu ilerleyen veya durağan durumdaki kaykayın üzerinde dengede durarak çeşitli akrobatik hareketler gerçekleştirir. Başlangıcından bugüne popülaritesi sürekli değişen bu spor dünyanın hemen her köşesinde çok sayıda amatör ve profesyonel sporcu tarafından yapılmaktadır.
Kaykay sporu; kaykayı oluşturan parçalar, kendisine özel
ayakkabı, kıyafet ve aksesuarların üretimi ve pazarlanması yanı sıra
kaykay parkları'nın kurulması ve işletmesi, yerel ve uluslararası yarışma organizasyonları ile çok büyük bir
endüstri,
ekonomi ve
kültür haline gelmiştir.
Kaykay sporunun alt dalları
Streetstyle (sokak stili)
Streetstyle kayan bir kaykaycı
Bu tarzda sokaktaki kaldırımlar, düz alanlar, basamaklar, engeller, merdiven kenarındaki tutacaklar veya bunlara benzer materyallerin bulunduğu kaykay alanların kullanılır ve bunlarla alakalı hareketler yapılır. Bu tarza en büyük katkıyı ABD'li kaykaycı
Rodney Mullen'ın yaptığı fikri kabul görür.
Streetstyle'da zıplama hareketi olan
ollie başta olmak üzere hemen hemen tüm temel hareketleri keşfeden kişi o'dur. Dünyada en çok tercih edilen bu tarz özel alanlara ihtiyaç duyulmaması nedeniyle en çok tercih edilen stildir.
Bu tarzın başlangıç tarihi kaykayın tarihi ile aynıdır. Henüz ilk kaykay kullanılmaya başladığında kaykaycılar sokaklarda kayarak ulaşımlarını sağlıyorlardı. Daha sonraları ise daha değişik hareketler keşfedildikçe bunları daha kolay ve gösterişli yapabilecekleri bol kaldırım ve basamakları olan mekânları aramaya koyuldular. En son aşamada ise kendilerinin tasarladıkları kaykay parklarını geliştirdiler. Yapılan bu parklarda sokaklar ve binaların önlerindekine benzeyen yapılar bulunur. Bu yapılar genellikle
metal,
taş ve
ahşap malzemeden üretilirler.
1980' lerin başında popülaritesini yaklaşık on yıl boyunca yitiren bu tarz
1990'larda yine eski haline dönmüştür.
Bu tarzın en büyük dezavantajı ise özellikle bu konuda özel yerel kanunların varolduğu Birleşik Devletler'de kaykaycıların sık sık umuma açık yerlerde kaydıklarında
polis tarafından alıkonmaları hatta tutuklanmalarıdır.
Benzer uygulamalara bu sporu yapan kesimin sayıca çok olduğu diğer ülkelerde de rastlanır.
[10][11]
Vertstyle (eğim stili)
Vertstyle kayan bir kaykaycı
1970'lerde ortaya çıkan bu tarzda
rampalar mevcuttur. Önceleri sadece sokak tarzı kayan kaykaycılar bir süre sonra çanak şeklindeki
havuzlarda kaymaya başladılar daha sonra ise daha kullanışlı olan rampalar yapmaya başladılar. Bu şekilde eğim tarzı da ortay çıkmış oldu.
Değişik şekillerde rampalar olsa da en çok bilinen ve gösterişli olanı yarım tam
boru şekline çok yakın olan
halfpipelardır. Çok büyük çoğunlukla
ahşap materyalden yapılan bu rampada 90 derece açı ile rampaya kaykaycı kendini bırakır ve bir karşı tarafa bir ilk başlanan tarafa doğru kayarak değişik hareketler yapar. Bu tarzda kullanılan rampalar sadece halfpipe'lardan ibaret değildir. Diğer en çok kullanılan rampaların başında çeyrek boru şeklindeki halfpipe'tan daha az eğimli ve daha alçak olan
quarterpipelar gelir.
Rampalarda kaymak için güvenlik açısından bir takım ek tedbirler alınması sıkça karşılaşılan bir durumdur. Özellikle kişi kendi ekseni etrafında 360 derecelik bir küre oluşturan sınırlar dahilinde dönerek hareketleri gerçekleştirdiğinden olası ters, sert ve yüksekten düşme olasılığına karşı bazı koruyucu materyaller vücuda takılır. Bunlar genel olarak kask, bileklik, dizlik ve dirsekliklerdir.
Bu tarzdaki hareketler sokak tarzına göre biraz daha farklıdır. Benzer hareketler rampanın bir ucundan yükselerek daha yüksekte yapılır ve hareketin önüne aerial ifadesi getirilir. Ayrıca bu stilde hareketlerde bolca tahtadan tutma yani grab hareketleri mevcuttur.
Freestyle kayan bir kaykaycı
Genellikle birbirine yakın ve standart boyutlarda yapılan half-pipe'ların yanı sıra
Danny Way tarafından projelendirilerek özel olarak imal edilmiş olan
Süper Mega Ramp diye adlandırılan modeller de mevcuttur. Danny Way bu rampalarda pek çok yüksek ve uzun atlama rekorlarına sahiptir.
] Bu tarzda dünyanın en iyilerinden biri olarak
Tony Hawk kabul edilir.
Freestyle (serbest stil)
En eski kaykay alt dalı olan bu tarz 1960'lardan 1990'ların başına kadar oldukça popüler olmuştur. 1980'lerde ollie ve ollie bazlı diğer hareketlerin ortaya çıkmasıyla yavaş yavaş eski popülaritesini yitirmiştir. Bu stil sokak tarzına benzer ancak yapılan hareketler bilinen hareketlerden çok kaykaycının kendi tarzı ile ürettiği ve bilinen kural ve hareketlerin dışındakilerdir. İyi bir freestyle performans çıkarmanın anahtarları sergilenen hareketlerde; çeşitlilik, zorluk, akıcılık ve yaratıcılıktır.
Bu tarz özellikle günümüzde eskisine nazaran eğim ve sokak tarzına göre daha az tercih edilir. Bunun sebebi olarak gerçek bir yaratıcılığa ihtiyacı olması ve kaykaycının sosyal kaygılarla daha çok yapılan diğer tarzları tercih etmesi olarak gösterilebilir.
Bu stilde
Rodney Mullenın dünyanın en iyilerinden birisi olduğu kabul edilir.
Downhill (yokuş aşağı)
Bu stil streetstyle tarzına diğerlerine göre daha yakındır. Bu tarzda herhangi bir
kaykay hareketi yapma kaygısı olmadan daha geniş tekerler kullanarak eğimli ve uzun bir güzergahta ve yokuş aşağı olarak yarışılır veya sadece kayma amaçlı bir aktivite olarak kalır. Kaykayla en yüksek hızlara bu tarz ile ulaşılabilir. Günümüzde artık teknik becerilerin ön plana çıktığı bir anlayış kaykay sporuna hakim olduğundan eskisine göre daha az yapılmaktadır ancak bu tarza özel dingil ve tahtalar geliştirilmiş olup güvenlik ve sürat artış göstermiştir.
Longboard ile
downhill tarzında kayan bir kaykaycı
Kaykay hareketleri
Bir kaykaycı kaykayıyla havada
Kaykay hareketleri kaykay ile sporcunun kombine halde yaptığı bazı numaralardır. Bu hareketlerin zorluk derecesinin bir genelleme ölçütü yoktur. Kimi sporcular diğerlerine zor gelen hareketleri kolaylıkla yapabilirken; diğerlerine kolay gelen hareketlerde zorlanabilirler. Kaykay hareketleri özellikle 1976 yılında basitçe zıplama hareketi olan ollienin keşfinden sonra hızla gelişmiş ve değişik numaralar ortaya çıkmıştır. Ollie birçok hareketin temelini teşkil eder.
Kaykay hareketlerinin isimlendirilmesinde temel hareketin yanında kaykaycının hangi ayağı önde olarak kaydığı ve hareketi öne doğru yoksa geri geri mi yaptığı önemlidir. Kaykaycı sağ ayağı önde kayıyor ise sağa dönüşlü hareketlerin başına frontside sola dönüşlü hareketlerin başına backside terimi gelir. Eğer hareketi geri geri giderken yapıyorsa başına ayrıca fakie terimi eklenir. Kaykaycı normalde öne koyduğu ayağını arka tarafa koyup hareketleri tamamlıyorsa bu durumda da hareketin önüne switch stance terimi koyulur.
Hareketlerin fiziksel ve bazı teknik terimleri olsa da bazen de ilk yapan kişilerin adıyla anılırlar. Örneğin Cabellerial hareketi ilk kez Steve Cabellero tarafından yapılmıştır.
Bu kuralların dışında da hareket isimleri vardır. Herhangi bir sınıflandırmaya sokulması zor olan bazı hareketlere de madonna, impossible, Ho-Ho plant, shove it gibi isimler de verilmiştir.
Yüzlerce sayıda olan kaykay hareketleri genel olarak şu şekilde sınıflandırabilir:
Aerial hareketler
Bu tür hareketlerde sporcu kaykayıyla havada kaykayını eli veya ayağıyla kavrayarak süzülür. Havada süzülürken el veya ayak her daim kaykay tahtası ile temas halindedir.
Havuz veya rampalarda ollie yapmadan havalanma hareketleri ve ollienin tüm varyasyonları bu sınıfta ele alınabilir. Örneğin zıplayıp havada sağ
ayak önde kayılıyor ise sağa doğru 180 derece dönülerek tam ters pozisyonda (fakie) olarak yere inilerek devam ediliyorsa bu hareketin ismi
180 frontside ollie olur ve bu bir
aerial harekettir.
Serbest stil hareket yapan bir kaykaycı
Serbest stil hareketler
Bu tür hareketlerde sporcu tamamen özgürdür. Kaykayının dört tekeri ,iki tekeri ve hatta bazen tek tekeri üzerinde olmak üzere çeşitli numaraları seri biçimde sergiler. Ayrıca kaykayının kenarında, kuyruğunda, burun kısmında veya kaykayına tam ters olarak binerek de çeşitli hareketleri ortaya çıkarır. Bazen kaykaycı bu stilde
elleri üzerinde amuda kalkmış bir halde kayarken bile görülebilir. Bu hareketlerin özel isimleri genellikle yoktur.
Flip hareketleri
Flip hareketlerinde kaykay kendi kısa çapı etrafında (oklavanın yuvarlanması gibi) 360 derece dönmelidir. Elbette bu durumun fiziksel olarak mümkün olması için hareketin havada yapılması gerekir. Buradan da anlaşıldığı üzere tüm
flip hareketleri aslında
aerial da sayılabilir. En basit flip hareket örnekleri burun kısmına ayağın ucu ile vurularak gerçekleştirilen
kickflip ve burun kısmının tam çapraz kısmına topuk ile vurularak yapılan
heelflip'tir. Diğer örnekler arasında
360 flip, hardflip ve tüm bu hareketlerin ters ayakla ,
fakie ve çeşitli derecelerde
frontside ve
backside yapılanları gösterilebilir.
Boardslide yapan bir kaykaycı
Slide hareketleri
Slide yani başka bir deyişle kaydırma hareketlerinde kaykaycı hareketleri kaykayının üstünde olmak üzere kaykayı tekerlekleri üzerinde değil ancak tahtanın altı, burun kısmı veya kuyruk kısmını kaldırım ya da merdiven kenarı tutacakları gibi materyallerde kaydırmak suretiyle yapar. Eğer kaykayın altı üzerinde materyale 90 derece açı ile kayılıyorsa buna
boardslide denir. Burun kısmının kaydırıldığı harekete
noseslide kuyruk kısmı kaydırıldığında ise
tailslide denir.
Grind hareketleri
Grind hareketlerinde olayın esası kaykayın dingillerini hareketin yapıldığı duvar, kaldırım veya boru gibi materyallerle temas etmesidir. Kaykaycı hareketi dingiller üzerinde kayarak tamamlar. Örnek olarak özel bir
boru üzerinde her iki dingil üzerinde sürtünerek hareket tamalanırsa bu harekete
50-50 Grind denir. Eğer sadece arka dingiller üzerinde sürtünerek hareket tamamlanırsa hareketin adı
5-0 grind olur. Ön dingil ve burnun bir kısmının sürtünerek tamamlandığı hareket ise
Crooked grind olarak adlandırılır.
Kaykay parkları
Davis, Kaliforniya'da bir skatepark
Kaykay parkları kaykaycılar için yapılmış serbestçe kaymaları, tekniklerini geliştirmeleri ve eğlenmeleri amacıyla kurulmuş parklardır.
Bu parklar resmi ve özel kuruluşlar yanında özel şahıslar tarafından yaptırılmış olabilir. Özel parkların bir kısmı ücretli olabilir. Bu durumda genellikle promosyon amaçlı abonelik seçeneği daha fazla sporcuyu alana çekmek için sık sık kullanılır.
Kaykay parklarında çeşitli rampalar ve sokakta kayarken kaykaycıların karşısına çıkan kaldırım,
duvar, basamak,
handrail gibi materyallerin
simülasyonları ve hatta bu materyallerin birleştirilmesi ile ortaya çıkmış
funbox gibi yapılar bulunur.
Kaykay parkları ailelerin çocuklarını daha rahat bir şekilde bu sporu yapmak üzere yollamalarına da katkı sağladığından oldukça önemlidir. Özellikle sporun çok yapıldığı bölgelerde aileler için bekleme ve izleme yerleri, kafeteryaları, mağazası ve çeşitli imkânları olan parklar mevcuttur.
Parklar açık ve kapalı olabilir. Kapalı olanlar özellikle soğuk kuzey ülkeleri ve
Kuzey Amerika'nın kuzey kesimlerinde ve oldukça sıcak olan ülke ve bölgelerde
iklimin dezavantajlarını bertaraf etmek amacıyla tercih edilir.